Jawlensky kunst en kitsch
Deze pionier van het Expressionisme bleef lang onbekend; ze was immers een vrouw
Murnau is een pittoresk dorp in de Beierse Alpen. In de zomers van 1908 en 1909 strijken vier schilders er neer. Gabriele Münter met haar geliefde Wassily Kandinsky en Marianne von Werefkin met haar vriend Alexej von Jawlensky. Tijdens die zomers inspireren ze elkaar om steeds vrijer en minder realistisch te gaan schilderen. Vormen vereenvoudigen en natuurlijk kleurgebruik wordt losgelaten: bomen kunnen rood zijn, bergen oranje en paarden blauw. De stijl die expressionisme gaat heten. Met name Kandinsky zal later geroemd worden als de grote man achter deze ontwikkeling.
Maar wie propageert die vernieuwende ideeën over de schilderkunst aan haar vrienden? Dat is Marianne von Werefkin, zegt Beatrice von Bormann, directeur van Museum de Fundatie en conservator van een grote tentoonstelling over Werefkin. Zij is volkomen onterecht een voetnoot in de kunstgeschiedenis geworden, vindt Von Bormann.
“Werefkin heeft in 1903 en 1905 reizen naar Parijs gemaakt. Daar bezoekt ze tentoonstellingen en kunstenaars, ze is ontzettend goed op de hoogte van wat er allemaal speelt. Ze leert het werk van Gauguin en Van Gogh kennen, van de groep kunstschilders Les Nabis. Die nieuwe denkbeelden deelt ze met de anderen
Alexej von Jawlensky (1864-1941)
Russisch/Duitse expressionistische kunstenaar
Opleiding
Alexej von Jawlensky, ook wel geschreven als Yavlensky, werd op 25 maart 1864 geboren in Torzjok in Rusland. In 1874 verhuisde het gezin naar Moskou, waar hij het gymnasium bezocht. Alexej von Jawlensky diende van 1882 tot 1896 als officier in het leger. Daarnaast volgde hij vanaf 1889 een studie aan de kunstacademie in Sint-Petersburg. Alexej von Jawlensky verliet na zijn afstuderen Rusland.München
Samen met Marianne von Werefkin ging Alexej von Jawlensky in 1896 naar Duitsland, waar hij in München de particuliere schilderschool van Anton Azbe bezocht. München was in die tijd het belangrijkste kunstcentrum van Duitsland. In deze stad leerde hij Wassily Kandinsky kennen, met wie hij een levenslange vriendschap zou onderhouden. In 1903 nam de kunstenaar deel aan de tentoonstelling van de Berlijnse SecesEen vrouw als spil
Marianne von Werefkin had deze roze salon in München samen met haar partner Alexej von Jawlensky, ook kunstschilder. Ze woonden er sinds 1896, nadat ze elkaar is Sint-Petersburg hadden ontmoet. Hier verbleef Von Werefkin gedurende de winter, terwijl ze zomers in Litouwen op een datsja, een buitenverblijf, woonde. In dat zaaltje botste het realisme van haar privéleermeester Ilja Repin (1888) met het nieuwe expressionisme in wording van Von Werefkin en Von Jawlensky, die op dat moment nog in München een kunstopleiding volgde. Ze trouwden niet, want dan zou Von Werefkin het pensioen van haar overleden vader verspelen.
Het realisme liep toen dood. Het heet dat Von Werefkin in 1906-1907, na een tien jaar durende zoektocht in onder meer Parijs (1903-1905), het expressionisme zou hebben uitgevonden, maar er was natuurlijk een weg daarnaartoe. En helemaal expressionistisch of abstract werd het bij haar nooit. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een pagina uit een schetsboek (1911) uit de collectie van Dick Hannema, de grondlegger van Museum de Fundatie. Mooi hoe enkele schetsboeken in diverse vitrines openliggen en niet – zoals op de recente tentoonstelling met werk van Kandinsky in H’ART Museum in Amsterdam – op een scherm met bladerfunctie vielen te zien; dat spreek
Marianne von Werefkin - Pionier van het expressionisme
Ich schaffe mir ganz bewußt Illusionen und Träume.
Darin bin ich Künstler. Ich bin mehr Mann als Frau.
Allein das Bedürfnis zu gefallen und das Mitleid machen mich zur Frau.
Ich bin nicht Mann, ich bin nicht Frau, ich bin Ich.
(Marianne von Werefkin, 1905)
Marianne von Werefkin werd op twintigjarige leeftijd al de Russische Rembrandt genoemd. Ze speelde aan het begin van de 20ste eeuw een cruciale rol in de ontwikkeling van het expressionisme in Duitsland. En ze maakte deel uit van het kunstenaarsnetwerk Der Blaue Reiter. Toch is Marianne von Werefkin (1860-1938) veel minder bekend dan kunstenaars Wassily Kandinsky, Franz Marc en haar langjarige partner Alexej von Jawlensky. Vanaf de herfst is voor het eerst in Nederland het kleurrijke werk van Marianne von Werefkin in een overzichtstentoonstelling te zien, samen met een aantal werken van haar tijdgenoten.
Museum de Fundatie organiseert de tentoonstelling Marianne von Werefkin - Pionier van het expressionisme in samenwerking met het Museo Comunale d’Arte Moderna in Ascona.
Marianne von Werefkin nodigde in de Roze Salon in haar huis in München kunstenaars uit allerlei disciplines uit om van ideeën te wisselen. O